Euretina highlights

Στο φετινό εικονικό EURETINA ο αριθμός των συμμετεχόντων από όλο τον κόσμο έφτασε σχεδόν τους 8.000 και κάλυψε ένα μεγάλο εύρος ενδιαφέροντων θεμάτων.  

Για εσάς που δεν είχατε εγγραφεί, μπορείτε να δείτε τα hightlights, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως οι καλύτερες στιγμές του συνεδρίου.

Νεότερα για την ωχρά κηλίδα

 Η Ηλικιακή Εκφύλιση της Ωχράς (ΗΕΩ) επηρεάζει περισσότερο από το 25% των ατόμων ηλικίας άνω των 55 ετών και η επίπτωση της αυξάνεται σημαντικά. Ο Mauschitz σημείωσε ότι παρότι έχει μελετηθεί αρκετές δεκαετίες δεν υπάρχει ακόμη κάποια παρέμβαση για να αποτραπεί η εμφάνιση της ή να καθυστερήσει η εξέλιξη της . Ανέφερε, μάλιστα, ότι η διαχείριση των παραγόντων κινδύνου στον τρόπο ζωής παραμένει πρωταρχικής σημασίας, με το κάπνισμα να αυξάνει τον κίνδυνο κατά 2 έως 4 φορές, ενώ η μεσογειακή διατροφή να τον μειώνει κατά 41%. Επιπρόσθετα, με βάση τα τρέχοντα δεδομένα, η φυσική δραστηριότητα ως ένας τροποποιήσιμος παράγοντας φαίνεται να έχει ευεργετική δράση, αν και οι μελέτες πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή και σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Ο μηχανισμός με τον οποίο η φυσική άσκηση επηρεάζει το αποτέλεσμα δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί, αλλά πιθανώς περιλαμβάνει τη μείωση του οξειδωτικού στρες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά το λιγότερο 150 με 300 λεπτά μέτριας έντασης αερόβια άσκηση την εβδομάδα ή τουλάχιστον 75-150 λεπτά έντονης αερόβιας σωματικής δραστηριότητας, αλλά ακόμη και λιγότερο συμβάλλει στην βελτίωση της υγείας. Τέλος, ο Mauschitz τόνισε ότι οι συμβουλές για τον τρόπο ζωής στους ασθενείς με αυξημένο κίνδυνο για ΗΕΩ πρέπει να περιλαμβάνουν συστάσεις  όχι μόνο για το κάπνισμα και την διατροφή, αλλά και για σωματική δραστηριότητα. Επίσης, στη συνεδρία  με προεδρείο τους Prof Frank G. Holz και Adnan Tufail συζητήθηκε η μη εξιδρωματική νεοαγγείωση της ωχράς σε ασθενείς με ΗΕΩ, η επακόλουθη εξέλιξη της ΗΕΩ σε γεωγραφική ατροφία χρησιμοποιώντας την απεικονιστική τεχνολογία, η σημασία της ύπαρξης αρχείων καταγραφής για την διαχείριση ασθενών με ΗΕΩ, οι νέες προσεγγίσεις για τη βελτίωση της διαχείρισης της μη νεοαγγειακής ΗΕΩ, καθώς και η συμβολή της τεχνητής νοημοσύνης στην καθοδήγηση των κλινικών ιατρών ως προς τη συχνότητα των anti-VEGF εγχύσεων. Σε αυτήν επισημάνθηκε η σπουδαιότητα της SS-OCTA στην ανίχνευση της  μη εξιδρωματικής νεοαγγείωσης της ωχράς πολύ πριν την ανάπτυξη εξιδρωμάτων. Συγκεκριμένα, χαρακτηριστικό εύρημα αποτελεί η παρουσία του σημείου της διπλής στιβάδας (double-layer sign) ή η ρηχή ακανόνιστη ανύψωση του RPE (SIRE). Η παρουσία τους αυξάνει σε βάθος δύο ετών κατά 14 φορές τον κίνδυνο μετάπτωσης της μη εξιδρωματικής νεοαγγείωσης σε εξιδρωματική.  Σε μία άλλη διάλεξη, o SriniVas Sadda προσπάθησε να αναδείξει τον πιθανό ρόλο των χοριοτριχοειδών στην πολύπλοκη παθοφυσιολογία της ΗΕΩ. Αναφερόμενος, μάλιστα, στα ερευνητικά ευρήματα των τελευταίων χρόνων της ομάδας του σχετικά με την ανάλυση της ροής των χοριοτριχοειδών, που ήταν δύσκολο να απεικονιστούν με τη συμβατική απεικόνιση, αναδείχθηκε η πρώιμη επιρροή τους στην γήρανση, κυρίως κεντρικά, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει έναν πρώιμο βιοδείκτη της εμφάνισης και εξέλιξης της ΗΕΩ.

Άλλο ένα ενδιαφέρον θέμα αποτέλεσε το διφορούμενο περιστατικό του  Richard Spaide, το οποίο αφορούσε μια 35χρονη γυναίκα με αμφοτερόπλευρη επιθετική νεοαγγείωση ωχράς στα πλαίσια δυστροφίας Sorsby. Η ασθενής αρχικά αντιμετωπίστηκε με περιοδικές ενδοϋαλοειδικές εγχύσεις τριαμσινολόνης καταστώντας  ανενεργή την νεοαγγείωση. Λόγω των συνεχόμενων εγχύσεων τριαμσινολόνης υποβλήθηκε σε εξαίρεση καταρράκτη και διηθητική επέμβαση και πραγματοποιήθηκε αλλαγή σε μπεβασιζουμάμπη, έπειτα  από την οποία παρουσιάστηκε επανεργοποίηση της νεοαγγείωσης, οδηγώντας σε εκ νέου εγχύσεις με τριαμσινολόνη και άμεση βελτίωση. Ο αυξημένος κίνδυνος επιπλοκών από την διαρκή χορήγηση τριαμσινολόνης οδήγησε τον Richard Spaide στη χρήση υποδόριας αδαλιμουμάμπης (Humira) με καλά αποτελέσματα, δηλαδή απουσία σημείων επανεργοποίησης της, για περισσότερο από 18 μήνες. Ο Spaide επισημαίνει την προσφορά της αδαλιμουμάμπης ως μια μοριακά στοχευμένη προσέγγιση στην παθοφυσιολογία της νόσο που αξίζει περαιτέρω μελέτη.

                                        

Αποκόλληση αμφιβληστροειδούς

Ένα μεγάλο μέρος του EURETINA ήταν αφιερωμένο στην αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς. Όπως είναι ήδη γνωστό, κατά μέσο όρο το 80% των αποκολλήσεων έχουν καλή μετεγχειρητική  αποκατάσταση. Η διάλεξη του Heinrich Heimann είχε ως κεντρικό θέμα την κατάλληλη διαχείριση των αποκολλήσεων αμφιβληστροειδούς, συμπεριλαμβανομένου του τι σημαίνει «επιτυχημένη χειρουργική επέμβαση» και πότε είναι η καλύτερη στιγμή για την πραγματοποίηση της με σκοπό την επίτευξη καλύτερων οπτικών αποτελεσμάτων. Πρότεινε ορισμένες μεθόδους για τη βελτίωση των αποτελεσμάτων της οπτικής οξύτητας συμπεριλαμβανομένου του χρόνου παρέμβασης, ανεξάρτητα από τον τύπο της αποκόλλησης που αντιμετωπίζεται, καθώς και την επιλογή της κατάλληλης χειρουργικής μεθόδου για την αποκατάστασή της, με το σκληρικό μόσχευμα και τη πνευματική ρετινοπηξία να λαμβάνονται υπόψιν για ορισμένους ασθενείς που τηρούν τις ενδείξεις. Υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις που μπορεί να εμφανιστεί υποτροπή της αποκόλλησης. Τι είναι αυτό που θα οδηγήσει σε μια εκ νέου αποκόλληση; Η μελέτη του David Yorston για την έκβαση των χειρουργημένων αποκολλήσεων μέτριου και υψηλού κινδύνου κατέληξε ότι οι παράγοντες κινδύνου είναι η ηλικία άνω των 80 ή κάτω των 45 ετών, η κατώτερη θέση της ρωγμής, η ύπαρξη ολικής ή εκτεταμένης αποκόλλησης και ιδίως αν πρόκειται για κατώτερη, αλλά και η ύπαρξη παραγωγικής υαλοαμφιβληστροειδοπάθειας σταδίου C κατά την διάγνωση, που συχνότερα ανευρίσκεται σε ηλικιωμένους ασθενείς με κατώτερες ή ολικές αποκολλήσεις και κατώτερες ρωγμές . Επιπρόσθετα, σύμφωνα με την μελέτη του, παράγοντες κινδύνου αποτελούν το μεγάλο gauge της υαλοειδεκτομής, κυρίως 20g, και το υλικό που επιλέχθηκε για ταμπονάρισμα, ιδίως το SF6 και η χαμηλού μοριακού βάρους σιλικόνη. Μάλιστα, όσον αφορά τη χαμηλού μοριακού βάρους σιλικόνη φάνηκε ότι συσχετίζεται με διπλάσιο κίνδυνο για υποτροπή.  Δεν θα μπορούσε να παραληφθεί από την χειρουργική αντιμετώπιση της αποκόλλησης του αμφιβληστροείδους και η πνευματική ρετινοπηξία. Η Roxane Hillier επικρότησε τα οφέλη της πνευματικής ρετινοπηξίας, της οποίας η χρήση επανήλθε τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, ανέφερε ότι διενεργεί 25% με 30% των αποκολλήσεων με αυτήν την τεχνική με καλά αποτελέσματα. Τα λειτουργικά πλεονεκτήματα αυτής, όπως έχουν αναφερθεί και στην PIVOT, τεκμηριώνονται με την ανατομική αποκατάσταση,  την καλύτερη ακεραιότητα των φωτοϋποδοχέων, τη μειωμένη ανάπτυξη αμφιβληστροειδικών πτυχών και την καλύτερη ευθυγράμμιση του αμφιβληστροειδούς.

Ενδιαφέρον ήταν και το Amsterdam Retina Debate, που επικεντρώθηκε στο αν το 360μοίρες προφυλακτικό laser στην αρχική υαλοειδεκτομή  είναι περιττό ή μη. Την υποστήριξη της θέσης ανέλαβε η Louisa Wickham ενώ την αντίθετη άποψη υποστήριξε ο Peter Stalman. Στο τέλος του debate το κοινό ψήφισε οριακά υπέρ της μινιμαλιστικής προσέγγισης της Louisa Wickham έναντι της πιο παρεμβατικής στρατηγικής του Peter Stalman με τελικό συμπέρασμα ότι ακόμη και αν αποφασίσει κανείς να διεξάγει προφυλακτική θεραπεία με laser 360 μοιρών πρέπει να βεβαιωθεί ότι αυτό γίνεται με ήπιο τρόπο για να αποφευχθούν προβλήματα, όπως η μετεγχειρητική τονική κόρη και η ισχαιμία του αμφιβληστροειδούς.

Τεχνητή νοημοσύνη(Artificial Intelligence-AI)

Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει αναπτυχθεί και συνεχίζει να αναπτύσσεται με τεράστιους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια. Θα ήταν λοιπόν αδιανόητο να μην τονιστεί η προσπάθεια από την οφθαλμολογική κοινότητα να την εντάξει στο screening και ως διαγνωστικό εργαλείο σε ποικίλες παθήσεις του βυθού και της ωχράς. Η Caroline Klaver μιλώντας για την τρέχουσα εκτέλεση του αλγορίθμου AI για το screening της ΗΕΩ επεσήμανε ότι οι επιδόσεις της είναι αρκετές καλές, αλλά για την επικύρωση του χρειάζονται περισσότερες εμπεριστατωμένες μελέτες. Στο μέλλον, ο μεγαλύτερος αριθμός αλγόριθμών σε επίπεδο βλάβης θα βοηθήσει στη βελτίωση της πρόγνωσης της όψιμης ΗΕΩ και της πορείας της νόσου. Η Ursula Schmidt-Erfurth στην παρουσίαση της ανέφερε ότι η βαθιά γνώση και η τεχνητή νοημοσύνη θα αλλάξουν τον τρόπο αντιμετώπισης ασθενών με γεωγραφική ατροφία στο εγγύς μέλλον μέσω της ικανότητας της για ακριβή μέτρηση της απώλειας των φωτοϋποδοχέων. Από την άλλη, ο Tien Wong χρησιμοποίησε την τεχνητή νοημοσύνη για την ανίχνευση πιθανών συστηματικών νοσημάτων. Συγκεκριμένα, ανέλυσε με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης έγχρωμες φωτογραφίες βυθού με σκοπό την εκτίμηση διαφόρων συστηματικών παραγόντων, βιοδεικτών και συγκεκριμένων συστηματικών νοσημάτων, όπως η αναιμία και η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια.

Νέα φάρμακα, τεχνολογίες και αλγόριθμοι

 Στο EURETINA 2021 παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα του NORSE 3 safety study για το OSN-5010, μιας ειδικής οφθαλμικής σύνθεσης μπεβασιζουμάμπης, η ανάπτυξη του οποίου βρίσκεται σε καλό δρόμο πλέον, μιας και τα δεδομένα ασφαλείας ήταν σύμφωνα με αυτά από την κλινική μελέτη CATT του 2011 και τις μελέτες NORSE 1 ΚΑΙ 2. Η NORSE 3  είναι μια τρίμηνη κλινική μελέτη ασφαλείας για την OSN-5010, στην οποία συμμετείχαν 197 άτομα που είχαν διαγνωστεί με πάθηση του αμφιβληστροειδούς και που θα ωφελούνταν από θεραπεία με ενδοϋαλοειδική έγχυση μπεβασιζουμάμπης, όπως  εξιδρωματικού τύπου ΗΕΩ, διαβητικό οίδημα ωχράς ή απόφραξη φλέβας αμφιβληστροειδούς. Κατά την κλινική μελέτη δεν υπήρξαν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες ούτε αναφορές οφθαλμικής φλεγμονής ή αγγειίτιδας που να σχετίζονται με την χρήση του OSN-5010. Επιπρόσθετα, η Apellis ανακοίνωσε τα θετικά αποτελέσματα της φάσης ΙΙΙ των κλινικών δοκιμών των DERBY και OAKS για τη χρήση του pegcetacoplan, του αναστολέα του συμπληρώματος C3, στην γεωγραφική ατροφία λόγω ΗΕΩ. Τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά και μπορεί στο μέλλον να αποτελεί την πρώτη εγκεκριμένη θεραπεία για τη γεωγραφική ατροφία, μια προοδευτική και μη αναστρέψιμη πάθηση. Οι μελέτες αυτές θα συνεχίσουν για ακόμη 24 μήνες.

Ελπιδοφόρα είναι τα αποτελέσματα του Jose-Alain Sahel σε σχέση με μια μελλοντική εφικτή θεραπεία σε ασθενείς με κληρονομικές παθήσεις των φωτοϋποδοχέων με χρήση της οπτογενετικής θεραπείας. Ο Jose-Alain Sahel παρουσίασε το περιστατικό ενός 58χρονου ασθενή με τύφλωση εξαιτίας μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας, ο οποίος ανέκτησε εν μέρει οπτική λειτουργία -εντόπιζε, άγγιζε και μετρούσε αντικείμενα- μετά από οπτογενετική θεραπεία. Στον ασθενή, χρησιμοποιώντας τη γονιδιακή θεραπεία, εισήχθη ένα γονίδιο που κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη ευαίσθητη στο φως γνωστή ως channelrhodopsin. Η οπτογενετική θεραπεία, που έχει σκοπό τον έλεγχο νευρικών κυττάρων μέσω του φωτός, απαιτεί την χρήση ειδικών κατασκευασμένων γυαλιών εξοπλισμένων με κάμερα που επιτρέπουν την λήψη και προβολή οπτικών εικόνων στον αμφιβληστροειδή.

Η Κεντρική Απόφραξη Αρτηρίας του αμφιβληστροειδούς (CRAO) οδηγεί σε αιφνίδια απώλεια όρασης με σχετικά φτωχά αποτελέσματα για την όραση. Μόνο στο 17% των ασθενών παρατηρείται ανάκαμψη λειτουργικής όρασης μετά από απόφραξη. Εξαιτίας αυτού ο Ogugua Okonkwo στη Kreissig διάλεξη τόνισε πόσο χρήσιμο θα ήταν να βρεθούν νέες στρατηγικές για να βελτιωθούν τα λειτουργικά αποτελέσματα και ότι θα προέκυπτε πιθανότατα όφελος από την υιοθέτηση μιας νευροπροστατευτικής στρατηγικής για τη μη αρτηριτιδικού τύπου CRAO. Η CRAO είναι ανάλογη του Οξέος Ισχαιμικού Εγκεφαλικού Επεισοδίου και συνεπώς η νευροπροστατευτική προσέγγιση πρέπει να είναι παρόμοια. Το κλειδί είναι η διασφάλιση μιας ταχείας παρέμβασης μετά την απόφραξη εντός του κρίσιμου θεραπευτικού παραθύρου του χρόνου επιβίωσης του αμφιβληστροειδούς. Μια περαιτέρω διερεύνηση για τον συνδυασμό νευροπροστασίας και επαναιμάτωσης σε τέτοιες περιπτώσεις θα ήταν επιθυμητή, μιας και ο συνδυασμός αυτός είναι ασφαλής και πιθανόν να επιφέρει καλύτερα λειτουργικά αποτελέσματα.

Επιπρόσθετα, συζητήθηκε και η τεχνολογία AOSLO(Adaptive Optics Scanning Laser Ophthalmoscopy) και τα πιθανά οφέλη που θα υπάρξουν από την χρήση της στους διαβητικούς ασθενείς. Πρόκειται για μια μη επεμβατική τεχνική απεικόνισης σύμφωνα με την οποία κάθε αμφιβληστροειδική στιβάδα μπορεί να απεικονιστεί ξεχωριστά, όπως το επιφανειακό αγγειακό δίκτυο αλλά και η στιβάδα των φωτοϋποδοχέων, επιτρέποντας την αξιοποίηση της μέτρησης της ταχύτητας και των μοτίβων ροής  του αίματος για τη πρόβλεψη της πιθανότητας εμφάνισης διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας και την εξέλιξη της.

Τέλος, ο Berti Damato ανέλυε ένα νέο αλγόριθμο, τον αλγόριθμο MOLES, για την διάκριση των χοριοειδικών σπίλων από τα μελανώματα. Το ακρώνυμιο MOLES σημαίνει: M για το μανιταροειδές σχήμα (Mushroom shape), Ο για την υπερκείμενη πορτοκαλί χρωστική-λιποφουσκίνη (Orange pigment), L για το μεγάλο μέγεθος (Large size), E για τον αναπτυσσόμενο όγκο (Enlarging tumor) και S για το υποαμφιβληστροειδικό υγρό (Subretinal Fluid). Κάθε ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά λαμβάνει βαθμολογία 0, 1 ή 2 ανάλογα με το αν απουσιάζει, είναι οριακά ή αν υπάρχει αντίστοιχα. Ο αλγόριθμος MOLES επιτρέπει στον κλινικό ιατρό τον αποκλεισμό κακοήθειας χωρίς την παρέμβαση εξειδικευμένου οφθαλμιάτρου και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ακόμη και μέσω τηλεϊατρικής.

Επιδημία Covid-19

Η επιδημία του Covid-19 έχει επηρεάσει τις ζωές μας σε ποικίλες διαστάσεις. Ειδικά, στους νοσούντες από Covid-19 έχει επιδράσεις και σε επίπεδο αμφιβληστροειδούς και συγκεκριμένα οι διαταραχές αφορούν τα αγγεία του αμφιβληστροειδούς. Η εμφάνιση σημείων μικροαγγειοπάθειας είναι κοινή σε προσβεβλημένους ασθενείς και αφορά τη διάμετρο των κύριων αγγείων, η οποία φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με τη σοβαρότητα της νόσου. Η μελέτη SERPICO-19 εξέτασε τον βυθό 54 ασθενών με Covid-19 και 133 χωρίς έκθεση σε αυτόν για ανίχνευση αλλοιώσεων του αμφιβληστροειδούς και των αγγείων του και έγινε αξιολόγηση  πιθανών συσχετίσεων τους με κλινικές παραμέτρους. Ενδιαφέρον είναι ότι η διάμετρος επιστρέφει στο φυσιολογικό μόνο σε ήπιες περιπτώσεις, κατάσταση που υποδηλώνει μακροχρόνια δομική αλλοίωση στα αγγεία του αμφιβληστροειδούς σε σοβαρή νόσο από COVID-19.

Άλλο ένα πρόβλημα της πανδημίας αποτελεί η ταχέως αυξανόμενη επίπτωση της μυωπίας, που έχει οδηγήσει σε επιδημία μυωπίας στην Ασία, η οποία σιγά σιγά αρχίζει να πλήττει και την Ευρώπη. Καλεσμένη ήταν η Caroline Klaver, ειδική στην αντιμετώπιση της μυωπικής επιδημίας στην Ασία. Η Caroline Klaver στην ομιλία της διέκρινε και συνέκρινε τις διαφορές μεταξύ υψηλών μυωπικών οφθαλμών σε Καυκάσιους και Ασιάτες. Με βάση τα δεδομένα συμπέρανε ότι οι διαφορές φαίνεται να είναι περιβαλλοντικές και πολιτισμικές, κυρίως σχετιζόμενες με την ηλικία και το αξονικό μήκος, και όχι γενετικές, καθώς τα γονίδια μεταξύ των δύο πληθυσμιακών ομάδων είναι ίδια. Μια πρόσφατη κινεζική μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε χιλιάδες παιδιά ηλικίας 6 έως 8 ετών έδειξε σημαντική αύξηση της συχνότητας μυωπίας πριν και μετά τον περιορισμό λόγω της πανδημίας του Covid-19. Αυτό δηλώνει ότι οι παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως ο αυξημένος χρόνος χρήσης οθόνης και ο μειωμένος χρόνος σε εξωτερικούς χώρους, φαίνονται να ευθύνονται άμεσα για την αύξηση της μυωπίας. Η συμβουλή που πρότεινε για τα παιδιά είναι ο περιορισμός του χρόνου μπροστά σε οθόνες, τα συχνά διαλλείματα και το σημαντικότερο, η παρουσία τους σε εξωτερικούς χώρους για τουλάχιστον 2 ώρες την ημέρα.

 

Το EURETINA 2021, εκτός από τις γνώσεις που μας προσέφερε, δίνει τη δυνατότητα εξέλιξης σε μέλη της μέσω δύο νέων προγραμμάτων, του Women in Retina και του Euretina mentorship programme. Το Women in Retina είναι ένα πρόγραμμα με στόχο την υποστήριξη και επαγγελματική ανάπτυξη ελπιδοφόρων γυναικών. Καταπέλτης για αυτή την πρωτοβουλία αποτέλεσε ο μεγάλος αριθμός  των γυναικών οφθαλμιάτρων, πάνω από 50%, αλλά και το μικρό ποσοστό αυτών, περίπου 10%, σε ηγετικές θέσεις. Το δεύτερο πρόγραμμα είναι το Euretina mentorship programme, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από την Roche και επιβλέπεται από την Anat Loewenstein και την Ramin Tadayoni. Μέσω αυτού του προγράμματος θα υποστηρίζονται 6 νέοι ειδικοί του αμφιβληστροειδούς κάθε έτος. Ο μέντορας θα υποστηρίζει τους συμμετέχοντες μέσω μηνιαίων διαδικτυακών συνεδριών, προσφέροντας καθοδήγηση στην καριέρα τους και ευκαιρίες για δικτύωση με σκοπό την ανάπτυξη της ακαδημαϊκής τους καριέρας.